Przemysław Wilczyński „Malarz obłędu” Ocena: 1/6

CZERWONY KAPTUREK ŻYJE

„Kacie, czyń swoją powinność” – napisał młody autor, proponując mi zrecenzowanie swojej debiutanckiej powieści. Kokieteria, czy intuicja godna pozazdroszczenia? Cokolwiek by nie było, obiecałam. I teraz mam za swoje. Nie mogę po prostu odłożyć książki, jak na przykład „Ludzkiego zoo” Marka Krajewskiego, z adnotacją, że tego nie da się czytać. Autor poprosił o uwagi po przeczytaniu mojej recenzji podręcznika „O pisaniu” Remigiusza Mroza. Jego własna powieść, wydana trzy lata temu nie została zauważona, więc może po prostu chciałby dowiedzieć się dlaczego i liczy na to, że dzięki krytycznym uwagom udoskonali swój warsztat?

Powiem szczerze, w prostych, żołnierskich słowach: nie ma czego doskonalić. „Nie chcem, ale muszem” – już wiem, co miał na myśli twórca słynnego powiedzenia. Zmusiłam się, aby doczytać tę książkę do końca, ale wy, moi drodzy czytelnicy, naprawdę nie musicie narażać się na takie katusze.

„Malarz obłędu” mógłby posłużyć jako modelowe źródło wiedzy, jak nie należy pisać kryminałów. Lista podręcznikowych błędów jest tak długa, że można by nimi obdzielić kilka powieści. Dużo gorszy jest jednak błąd kardynalny, z powodu którego odrzucam tę książkę w całości. Ale o tym będzie na końcu.

Już na początku zniechęca mnie prolog zdradzający zakończenie – ulubiony chwyt polskich autorów, którzy nie potrafią zacząć akcji tak, by przyciągnęła uwagę. Wydaje im się, że jak wrzucą najciekawszą scenę ze środka lub końca, to dalej mogą przynudzać, a czytelnik nie załapie podpowiedzi. Kiedy na wstępie dostaję informację gdzie facet się znajduje, i że z jego umysłem bardzo źle się dzieje, to sugestia do czego ta historia doprowadzi jest naprawdę czytelna. To tak, jakby ktoś pisał bajkę o Czerwonym Kapturku, zaczynając od tego, że wilk zjadł Kapturka, ale gajowy wszystkich uratował. Komu będzie chciało się czytać o tym, co było wcześniej? To kryminał, czy smętna powieść obyczajowa?

W pierwszym rozdziale, zamiast narracyjnego haka, który zachęcić ma do dalszego przerzucania kartek, mamy rozwlekły opis nudnej pracy dwóch księgowych, wzbogacony kolejnym błędem – drewnianymi dialogami. W podręcznikach nazywają to „reader feeder”. Dwie kobiety pracujące w tym samym biurze i znające się jak łyse konie przekazują sobie w rozmowie informacje oczywiste: „Dopóki nie wygramy dużego przetargu na obsługę poważnej firmy, musimy zadowolić się tym, co jest (…) Zasuwamy po dwanaście godzin na dobę, a ledwo wychodzimy na swoje.” Autor postanowił w dialogu „nakarmić” czytelnika wiedzą, która powinna być przekazana w krótkim opisie.

Kolejny błąd – to opisy przyrody, które nie mają żadnego wpływu na treść. „It was a dark, stormy night” – nabijają się Anglicy z takich zabiegów. „Jeszcze nie lało, ale gęste burzowe chmury wisiały tak nisko, że niemal szorowały brzuchami po ziemi” – pisze nasz autor. Czy kogoś to obchodzi?

Figurę stylistyczną zwaną powtórzeniem autor stosuje w takim zagęszczeniu, że czytelnik zaczyna toczyć pianę z ust. Naprawdę, nie muszę po raz siedemnasty (nie żartuję!) czytać „zabiję skurwysyna”, żeby się dowiedzieć, że bohater jest wściekły. Takie powtórzenia, o różnych treściach, znajdujemy co krok. Nie ma innych form literackich na podkreślenie, co jest istotne, a co nie?

Z błędów warsztatowych najbardziej przeszkadzało mi spoilerowanie odautorskie. Przestałam liczyć ile razy autor najpierw zdradza coś istotnego, a potem jeszcze dodatkowo wbija czytelnikowi do głowy, o co mu chodziło, chociaż czytelnik już dawno to wie. Wprawdzie to autor sam spoileruje, ale jednak, biorąc pod uwagę garstkę pozytywnych recenzji na portalu Lubimy Czytać, może nie wszyscy czytelnicy to zauważyli. Więc ostrzegam, teraz spoilery.

Jeśli dowiaduję się, że żona bohatera obawia się chodzić nocą przez park, to już wiem, że wkrótce coś złego się w tym parku wydarzy. I oczywiście się wydarza. Kobieta zostaje zgwałcona. Jeśli żona i przyjaciel przestrzegają bohatera przed pisaniem tekstu o seryjnym zabójcy, bo nic dobrego z tego nie wyniknie, a bohater mimo wszystko się upiera, bo to jednak sława i kasa, to czytelnik tylko czeka, kiedy przestrogi się sprawdzą. I sprawdzają się, co do joty. Suspensu w tym oczywiście nie ma za grosz. Przez mniej więcej połowę książki coś takiego jak akcja nie istnieje, otrzymujemy tylko kilka istotnych informacji, które można by streścić w jednym rozdziale. Zasady dramaturgii są Przemysławowi Wilczyńskiemu kompletnie obce.

Autor epatuje opisami zbrodni seryjnego mordercy kobiet, ale w porównaniu z tym, co robi w zakończeniu, to naprawdę pestka. Na koniec otrzymujemy w prezencie prawdziwą rzeź. Odrażającą zbrodnię, w której najgorszy wcale nie jest opis wstrząsających, realistycznych do bólu jej detali, aż zbiera się na wymioty, ale fakt, że autor próbuje nas przekonać, jakie to ważne, żeby zrozumieć mordercę. Zabił, bo ta suka usunęła ciążę, czyli też zabiła. Oj, oj, oj, aż zęby bolą!

W przypadku takich zbrodni odpowiedź na pytanie - dlaczego? - jest zawsze taka sama. Umysł zbrodniarza jest nieuleczalnie skrzywiony, nie funkcjonuje prawidłowo. Czy to zostanie zakwalifikowane jako choroba psychiczna, czy nie, nie ma większego znaczenia. To potwór, z tak zdeformowanym pojmowaniem świata i wypaczonymi motywacjami, że wszelkie próby ich wytłumaczenia od razu sprawiają wrażenie, że zbrodnię chcemy usprawiedliwić i że w ogóle mamy prawo to zrobić. Nie wolno pozostawiać czytelnika z takim wrażeniem!

Nie kupuję bohatera z tak skrzywioną osobowością również dlatego, że kompletnie nie wierzę w jego przemianę. Autor zaproponował nam opowieść w stylu s-f, w której głównym bohaterem jest robot, którego można zaprogramować w dowolny sposób.

Dziennikarza Jana Kowalskiego poznajemy jako wzór cnót wszelakich. Idealny wręcz człowiek i najczulszy mąż. I nagle, pod wpływem kilku rozmów z osadzonym w więzieniu zbrodniarzem, pragnie być taki sam, jak on. Z dnia na dzień staje się wariatem. Choroba psychiczna, to jednak nie jest złamanie nogi. Nawarstwia się latami, powoli ujawnia symptomy, żeby w końcu wybuchnąć. Ktoś taki, jak Jan Kowalski w przyrodzie nie istnieje. I jeszcze to symboliczne nazwisko. Że co, że Jan Kowalski – psychopatyczny morderca - to takie uosobienie przeciętnego Polaka? Że każdy może się nim stać? W imieniu rodaków protestuję i się nie poczuwam.

Na sam koniec, żeby jednak jakoś usatysfakcjonować czytelnika, autor pozwala Panu Bogu zejść z nieba i zakończyć fabułę tak, jak mu wygodnie. Wystarczy przecież przeczucie i gajowy uratuje Czerwonego Kapturka. W kategorii błędów nazywa się to deus ex machina.

Nie potrafię zrozumieć, czym kierowało się poważne wydawnictwo Sonia Draga, decydując się na publikację tak fatalnie napisanej książki. Naprawdę ktoś tam uwierzył, że współczesnego czytelnika zainteresuje to, co siedzi w duszy psychopatycznych, odrażających morderców? Że będziemy z wypiekami na twarzy śledzić kolejne zbrodnie, wszystkie zresztą takie same? Że ludożerka jest tak bardzo żądna krwi, że kupi bez mrugnięcia okiem tę makabreskę, którą autor nam zgotował?

Nie kupili? Może to będzie nauczka. Mam nadzieję, że również dla autora. W innych gatunkach literackich chyba lepiej się sprawdza. Kryminałów może niech już więcej nie pisze.

Rudolfina, kat in spe

Tagi:  Przemysław Wilczyński „Malarz obłędu” , Wilczyński "Malarz obłędu" recenzja, Wilczyński "Malarz obłędu" opinie